بزرگ‌منش و بردباری در برابر غلام بداخلاق

یکی از بزرگان غلامی بدخلق و زشت روی دارد و با این همه او را از خود دور نمی‌سازد. ملامتگری به او می‌گوید: «بهتر است به جای او غلام دیگری بخری.» آن بزرگ جواب می‌دهد: «اگرچه خُلق و طبع این غلام بد است، حضور او در من تأثیر مثبت دارد.» (بوستان: ۱۲۴)

موضوع: تحملِ آزار دیگران
درون مایه: ناتراشیدگانی را که تأثیری مثبت بر خُلق وخوی دارند باید تحمل کرد.
طرح فشرده: بزرگی رفتار زشت غلامش را تحمل می‌کند.
شخصیت‌ها: بزرگی؛ غلام یکی از بزرگان؛ ملامتگر

——————————————————————————————

از دو جنبه‌ی رفتاری می‌توان به این حکایت نگاه کرد:

سلامتِ روان
یکی از نشانه‌های سلامتِ روان این است که فرد بدونِ فرافکنی یا بزرگنمایی می‌تواند رفتارهای مثبت و منفی شخص مقابل را ببیند. این حکایت در حالتِ مثبت نشان‌دهنده‌ی سلامت روانی فردِ بزرگ‌منش است که قادر است ویژگی‌های مثبت غلام را ببیند و افکار و رفتارهای منفی خودش را بر او فرافکنی نکند.

الگوی رفتاریِ تثبیت شده
در حالت دوم فرد رفتارهای آزارهنده‌ی دیگری را تحمل می‌کند، ولی احساس رضایتِ درونی ندارد. در نتیجه نوعی دوگانگی‌ درونی را احساس می‌کند. به گونه‌ای که در ظاهر رفتارهای منفی را تحمل می‌کند ولی سلامت روانی‌اش به خطر می‌افتد. در این حالت او از الگوی رفتاری تثبیت شده‌ی ذهنش پیروی می‌کند. این دوگانگی‌ در واقع نشان‌دهنده‌ی این است که تحملِ آزارِ دیگران به شکلِ افراطی آن، در ضمیر ناخودآگاه فرد تبدیل به الگوی رفتاری شده است یعنی الگوهای رفتاری آسیب‌زا در ذهن تثبیت شده‌اند. در واقع روابط ناسالم، ذهن او را به همان الگوهای قبلی مخرب باز می‌گرداند. در این حالت ذهن، الگوهای احترام را نمی‌شناسد. الگوهای یک رابطه‌ی سالم را نمی‌داند. بنابراین در چرخه‌ی معیوب آزار و تحمل می‌افتد.

برای مثال گُودی را فرض کنید که لایه‌های زیادی دارد، وقتی روی لایه‌ی دومِ گُود زندگی می‌کنید، تنها لایه‌ای که احساس می‌کنید لایه‌ی سومِ بالای سرتان است و سطوح بالاتر را نمی‌بینید، مگر اینکه با آگاهی از طرحواره‌های ذهنی*، بتوانید لایه‌ها و در نتیجه رفتارهای آزاردهنده و مخرب را تشخیص دهید. برخلاف تصورِ عموم، همه‌ی انسان‌ها طرحواره‌ یا تله‌ی ذهنی دارند. فقط تنها تفاوت این است که برخی به تله‌های ذهنی خود آگاه هستند و برخی آگاه نیستند. تله‌های ذهنی بقدری تاثیرگذار هستند که شخص نمی‌تواند اثر مخرب آزار را ببیند و به اشتباه فکر می‌کند که حضورِ دیگری تأثیر مثبتی در زندگیش دارد.

——————————————————————————————

این نوع رفتارهای اخلاقی مرز باریکی دارند که از دیدگاه فروید «گاهی تحملِ رفتارهای مخرب در واقع همان تله‌های ذهنی هستند که در قالبِ وجدان و اخلاق خودشان را نشان می‌دهند.» برای اینکه در چرخه‌ی معیوب تحمل رفتارهای آزاردهنده‌ی دیگران نیافتیم تنها راه این است که طرحواره‌های ذهنی خودمان را بخوبی بشناسیم. تا در مواقع ارتباط با دیگران بدانیم که چه الگوهایی ما را هدایت می‌کنند. در نهایت می‌توانیم تشخیص دهیم که این رفتار آزاردهنده‌ست و نباید آن را تحمل کنم یا فقط ویژگی اخلاقیِ فرد مقابل است که می‌توان تحمل کرد.

نتیجه؛ تصمیم‌گیری
یکی از بهترین روش‌های تصمیم‌گیری در دوستی و روابط این است که تأثیر مثبت و منفی فرد را بسنجیم. اگر تأثیر مثبت فرد بیشتر باشد می‌توان از ویژگی‌های منفی صرف‌نظر کرد. اگر تأثیر منفی فرد بیشتر باشد، عاقلانه‌ترین راه این است که خود را از افتادن در چرخه‌ی معیوب رها کنیم. مگر اینکه عوامل روانشناختی دیگری که به آن‌ها اشاره کردم، وجود داشته باشد که بخواهیم رابطه‌ی دوستی یا همکاری آزاردهنده‌ای را ادامه دهیم‌. این پروسه‌ای‌ست که نیاز به آگاهی و خودشناسی دارد. در این‌گونه مواقع توصیه می‌شود که مرزهای رفتاری را تعیین کنید. اگر تأثیر مثبت فرد مقابل بیشتر از رفتارهای مخرب اوست؛ در نتیجه می‌توانید، ارتباط را ادامه دهید.

*طرحواره به زبان ساده:
طرحواره‌ها باورهای عمیق ناخودآگاهی هستند که به هیجان‌ها و رفتارهای ما شکل می‌دهند و گاهی آنها را به وجود می‌آورند.